STUDI VICHI ANI
5^
cogitationis consciam agnoscere, ab ea cogitandi conscientia
conficit primum, quod sit res quaedam; nam, si nihil esset, qui
cogitaret ?
Questo è il cogito ergo sum cartesiano, se anche non
esposto con tutta la precisione desiderabile (poiché con
quel nam si nihil esset la verità della proposizione cessa
di essere quella res per se nota simplici mentis intuitu
che Cartesio voleva). Ma Vico prosegue:
Deinde sibi infinitae cuiusdam rei notionem esse insitam sensit;
tum adsumit tantundem in caussa esse oportere quantum in re
est, quae ab ea caussa producatur; hinc denuo colligit, eam infini¬
tae rei notionem a re, quae sit infinita, provenire. Heic se finitum
et imperfectum agnoscit: itaque infert eam notionem sibi ab infinita
quadam re, cuius ipse aliqua sit particula, obortam esse. Hoc
explicato, adsumit; — Quod infinitum est, in se continet omnia,
nec a se quicquam excludit. — Hinc rursus complectitur eam
notionem sibi esse a natura omnium perfectissima ingenitam.
Proponit iterum: — Quod perfectissimum est, id omnibus est
perfectionibus cumulatum. — Colligit denuo: — Itaque ab eo
nulla secreta est. — Ad haec assumit: — Perfectio est quid esse.
— Tandem denique concludit: — Est igitur Deus. Cumque Deus
sit omnia, est omni pietate dignus x.
È, come ognun vede, uno stringato estratto dalla terza
Meditazione cartesiana. Se non che, in qual modo si deve
intendere questo cartesianismo della prima fase della filo¬
sofia di Vico ? L’anticartesianismo è la sola norma legit¬
tima della sua interpetrazione. Nel De antiquissima e
nella polemica col Giornale de’ letterati egli svolgerà una
critica della certezza cartesiana, che ha due momenti in¬
separabili.
1) La certezza del cogito è coscienza, non scienza.
Scire est tenere genus seu formam, quo res fiat ; conscientia
autem est eorum, quorum genus seu formam demonstrare
1 Opere, I. 11.