IV. CONCETTO DELLA GRAZIA E DELLA PROVVIDENZA I55
zia, poco prima ha detto «provvidenza »; dove, definendo
gli attributi di Dio, ne fa consistere la bontà in ciò, quod
omnibus rebus a se creatis quemdam conatum, quod¬
dam ingenium indit se conservandi. Così, quando per
corporeae naturae vitia, quibus dividitur, atteritur et cor¬
rumpitur, singula quaeque in sua specie conservari non
possunt, divina Bonitas per ipsarum vitia rerum erumpit,
et conservat in suo quaeque genere cuncta. Di guisa che
questa bontà non ha funzione diversa dalla sapienza di¬
vina; la quale, quatenus suo quaeque tempore cuncta promit,
Divina Providentia appellatur. Quella divina
Provvidenza, le cui vie sono le opportunità, le occasioni,
gli accidenti, attraverso ai quali erompe la divina Bontà,
e fa nascere la virtù, com3 virtù dianoetica o sapienza,
e virtù etica, infrenatrice degli affetti, imperfetta nei
gentili, o perfetta, qual’ è soltanto la virtù cristiana, che,
reprimendo la fìlautia, piega Tuomo all’ umiltà1.
La virtù si può bensì distinguere in prudenza, temperanza
e fortezza; ma a patto che vadano tutte insieme con¬
giunte perché la virtù è una, e non dell’uomo. « 5 e d
Dei virtus est, divina gratia, quae suo
lumine Christianis perspicue recta vitae agenda demon¬
strat: et efficit ut uno genere assensionis et rebus contem¬
plandis et rebus in vita agendis assentiamur » 2.
1 Pagg. 27-28. Cfr. p. 214.
2 Op. dt., p. 28. Uno genere assensionis, perché spinozianamente
o, com'egli preferisce dire, socraticamente, il Vico tiene a confermare
quel che ha stabilito nel lemma 40 (Prolog.), che cioè la volontà libera o
razionale coincide con l'intelletto (voluntas et intellectus unum et idem
sunt, aveva detto Spinoza, Etk., II, prop. 49 sch.): «Unum esse genus
assensionis, et quo rebus contemplandis, et quo rebus in vita agendis,
perspicue, ut tamen utrarumque fert natura, demonstratis assentimur.
Nam qui officio faciendo non assentitur, is perturbatione aliqua animi
id perspicue faciendum non cernit: quare ubi perturbatio sedata sit, et
animus ea sit defoecatus, hominem poenitet prave facti : quod quia in
geometricis rebus ex. gr. non evenit, quia linearum nulla sunt studia
sive affectus nulli, quibus perturbari homines possint, idcirco in iis
ac in vitae officiis faciendis diversum assensionis genus esse videtur»:
Vico, Op.a, ed. Ferrari, III, 17; cfr. pp. 42-43.