Dwa referaty dotyczyly znakomitego przykladu wielonarodowosciowego 
(i wieloj?zycznego) panstwa i jego nast?pcy, Austro-W?gier, wzgl?dnie Repub- 
liki Austrii. Wystepienie Friedricha E. Prinza (Monachium) ,,J?zyk i naród w 
krajach czeskich (1848 - 1938)“ odnosilo si? przede wszystkim do „Ugody 
morawskiej“. Aby usun^c napi?cie mi?dzy ludnoscie czeske i niemiecke, zostala 
wprowadzona zasada autonomii osobistej, zgodnie z które ludnosc mogta si? 
rejestrowac w oddzielnych rejestrach narodowych, co mialo konsekwencje 
zwlaszcza día szkolnictwa i zlagodzilo bezowocne debat? o granicach j?zyko- 
wych. Przegledu dzisiejszej sytuacji mniejszosci j?zykowych w Austrii dokonal 
Peter Wiesinger (Wiederí) w referacie „O sytuacji j?zykowej i polityce j?zyko- 
wej na obszarach austriackich zamieszkalych przez mniejszosci“. Szesc 
uznanych mniejszosci cieszy si? daleko idgic^L ochrone swojej odr?bnosci 
kulturalnej i j?zykowej. Chociaz przez polityk? j?zykowe chronione, a nawet - 
wspierane, takze tutaj j?zyki mniejszosci se jednak w odwrocie, szczególnie w 
mlodszym pokoleniu. 
Na koniec w dwóch referatach - na przykladzie j?zyka niemieckiego - zostala 
omówiona sytuacja j?zyka i literatury poza zwartym obszarem, na którym 
uzywa si? danego j?zyka. Lutz Gotze (Saarbrücken) mówil „O roli j?zyka 
niemieckiego w krajach WNP, w Republice Czeskiej i na W?grzech“. Na tych 
obszarach rozpad obozu socjalistycznego wywolal zwi?kszone zapotrzebowanie 
na zaj?cia z j?zyka niemieckiego. Zapotrzebowanie to powinno zostac w miar? 
mozliwosci zaspokojone. Aby jednak nie wywolywac wrazenia, ze znów zostala 
podj?ta polityka j?zykowa minionych czasów, proponowal Gotze odpowiednio 
zmodyfikowane zasady wspierania j?zyka niemieckiego w przyszlosci. Ostatni 
referat, nadeslany przez Aleksandra Ritiera (Hamburg) dotyczyl literatury: 
„Granice kultur i historia tekstu: o warunkach i problemach historycznoliterac- 
kiego uj?cia niemieckoj?zycznej literatury tworzonej za granice“. Naswietla on 
te specyficzne problemy, które wywoluje zajmowanie si? literatura niemiecko- 
j?zycznych mniejszosci. Literatura ta spleciona jest w bardziej zlozony w?zet 
kulturowy niz ,jiormalna“ literatura niemiecka; nalezy zwlaszcza uwzgl?dnic 
kazdorazowo specyficzne kultur? „goszczece“ („Herbergskultur“). Historia 
literatury niemieckoj?zycznych mniejszosci musi z tego powodu sprostac nie 
tylko ogólnym wymaganiom pismiennictwa historycznoliterackiego, ale takze 
brac pod uwag? dodatkowe czynniki. 
Ogólnie powiedziec mozna, ze temat „Polityka j?zykowa na pograniczach“ nie 
mógl byc w ramach sympozjum nawet w przyblizeniu wyczerpujeco omówio- 
ny. Sympozjum dalo jednak moznosc jasnego postawienia róznorodnych kwes- 
tii, które nalezy uwzgl?dnic zajmujec si? tym tematem, pozwolilo tez pogl?bic 
wiedz? o poszczególnych, zwiezanych z nim aspektach. 
34